زیارت پیامبر اکرم ص به عنوان یکى از عباداتى که براستحباب آن تأکید شده است ، در بسیارى از کتابهاى فقهى و روایى آمده است ؛ افزون بر فصول فقهى بى شمار و کتابهاى مستقلى که این موضوع ـ به شکل خاص ـ در آنها بررسى شده است ، فقهاء به طور ویژه در بحث حجّ به آن پرداخته اند .ما در اینجا گزیده اى از آراء فقهاى اسلام را در این مسئله نقل مى کنیم و در آغاز ،بعضى از نظرات فقهاى اصحابمان را ـ امامیه جعفریه ـ مى آوریم ؛ ابتدا نظر شیخ صدوق (م۳۸۱ ه) ، و سپس دیگر فقها تا عصر کنونى .
ـ آداب المتعلّمین : تألیف خواجه محمّد بن محمّد نصیرالدین طوسى(م۶۷۲) ، تحقیق : دکتور یحیى الخشّاب ، چاپ در مجله مجمع اللغة العربیّة ـ قاهره ، و مجدّداً در (نصوص الدراسة فی الحوزة العلمیّة) با مقدّمه و تحقیق محمّد حسین حسینى جلالى در مؤسسه اعلمى ـ بیروت ۱۴۰۸ه به چاپ رسیده است .
ـ أبو الأسود الدؤلی ودوره فی وضع النحو العربی : (مقاله) سیّد هاشم هاشمى ، چاپ شده در مجلّه فصلى (تراثنا) متعلّق به مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث ، قم ، شماره(۱۳) سال سوّم ۱۴۰۸ه .ـ أبو هریرة : تألیف عبدالحسین شرف الدین موسوى عاملى (م۱۳۷۷) ، چاپ نجف .
سیّد محسن امین ،مى نویسد :رِفاعه از شیعیان کوفه است که به امام حسین علیه السلام نامه نوشتند.[۱]شیخ مفید ، مى گوید :اهل کوفه دریافتند که معاویه هلاک شد ، شایعاتى را درباره یزید پراکندند [ و او را نالایق دانستند ] و دریافتند که امام حسین علیه السلام از بیعت با او روى برتافته است و ابن زبیر [ نیزخلافت ] یزید را برنمى تابد ، وهردوسوى مکّه رهسپارشده اند .شیعیان در کوفه ، در منزل سُلیمان بن صُرَد گرد آمدند ، خبرمرگ معاویه را یادآور شدند و خداى را بر آن ستودند .سلیمان گفت : معاویه ، مُرد و حسین از بیعت با او خوددارى ورزید و سوى مکّه بیرون آمد . شما شیعیانِ او و پدرش هستید ، اگر مى دانید که او را یارى مى کنید و با دشمنش مى ستیزید ، باخبرش سازید ؛ و اگر از کاهلى و سستى خود بیم دارید ، او را نفریبید .آنان گفتند : با دشمنِ حسین مى جنگیم و جانمان را فدایش مى سازیم .از این رو نوشتند :
۵ . حضور رِفاعه با مالک اشتر در دفن ابوذرسیّد محسن امین مى نگارد :رِفاعه ، در نماز بر [ جنازه ] ابوذر غفارى ، به همراه مالک بن حارث اشتردر «رَبَذَه» حضور یافت .[۱]آیة اللّه خویى ، مى نویسد :رِفاعه از گروهى است که عهده دار تجهیز ابوذر ـ بعد از وفاتِ او در رَبَذه ـ شدند .[۲]کَشّى در ترجمه مالک اشتر مى گوید :محمّد بن عَلْقَمَة بن اَسود نَخَعى ، گفت : با گروهى به قصدانجام حج بیرون آمدم ، در میانِ آنها مالک بن حارث اشتر ، وعبداللّه بن فضل تَیْمى و رِفاعة بن شدّاد بَجَلى حضور داشت .آمدیم تا اینکه به «رَبَذه» پا نهادیم ، ناگهان زنى را دیدیم که برسر راه ایستاده ، مى گوید : اى بندگانِ مسلمانِ خدا ، این ابوذر ،صحابى رسول خداست ، در غربت از دنیا رفت و کسى نیست که مرا [ در دفنِ او ] یارى کند !
مسعودى مى گوید : حدیث کرد محمد بن فرج در شهر جرجان در حلّه معروف به«بئر ابى عنان» تردید از راوى است و یا «غسّان» که گفت : حدیث کرد مرا ابو دِعامةقال :«أَتَیتُ علیّ بن مُحمّد بن علیّ بن موسى علیه السلام ، عائداً فی علَّتِهِ التی کانت وفاته علیه السلام منها فی هذا السنة ، فلمّا هَمَمْتُ بالانصراف ، قال علیه السلام لی : یا أَبادِعَامَةِ ، قَدْ وَجَبَ حَقّکُ علیَّ ، أفلا أُحَدِّثُکَ بحدیثٍ تَسَرُّ به ؟ قال : فقلتُ له ما أحوجنی إلى ذلک یابن رسول اللّه ! قال علیه السلام :حدَّثنی أبی محمّد بن علیّ قال :
متوکل در سال ۲۳۲ به حکومت رسید در حالى که ۲۷ سال از عمر او گذشته بود ودر شب چهارشنبه سوم شوال ۲۴۷ کشته شد مدت خلافت او چهارده سال و نه ماه بود .دوران خلافت متوکل همراه با حوادث و تحوّلات بسیارى از بعد سیاسى اعتقادى و اجتماعى بود . درباره انگیزه قتل او مورخان و سیره نویسان نظرهاى مختلفى داده اند و آن را نقشهاى از طرف ترکهائى که مسلط بر اوضاع سیاسى کشوربودند ذکر کرده اند و نظر اکثر این است که در این نقشه قتل پسرش منتصر نیز دخیل بوده است .
در مناقب آمده است : روزى داخل شد ابو عمرو عثمان بن سعید ، و احمد بن اسحاق و على بن جعفر همدانى بر حضرت امام هادى علیه السلام ، آنگاه احمد بن اسحاق با توجّه به قرضى که داشت خدمت حضرت لب به شکایت گشود .حضرت به عثمان بن سعید که وکیل حضرت بود دستور داد تا سى هزار دینار به احمد بن اسحاق بپردازد ، بعد فرمود : به على بن جعفر نیز همین مبلغ داده شود بعدفرمود : خودت نیز همین مبلغ را براى خود بردار .ابن شهرآشوب پس از نقل این قضیّه مى گوید : فهذه معجزةٌ لا یقدر علیها إلاّ الملوک وما سمعنا بمثل هذا العطاء .. این کار جز براى ملوک و شاهان میسّر نیست و تا حال این چنین بخششى را از کسى نشنیده ایم[۱][۲] .
هرچند در منابع و کتب تاریخى و حدیثى بر تاریخ دقیقى از سفر حضرت از مدینه تا سامرّا با اینکه چند روز این سفر طول کشیده و حرکت از مدینه چه روزى بوده است و یا ورودشان به سامرّاء کى بوده است دست نیافتم لیکن از قرائن و شواهد استفاده مى شود که مدتى نسبتاً طولانى بوده و چون با توجه به آنچه گذشت اختیارتوقف و زمان آن و یا حرکت و کیفیّت آن به امر امام بوده است . و امام بر طبق مصالح خودشان مشى مى نموده اند و از فرصتهاى مناسب در طول مسیر براى هدایت و ارشاد مردم استفاده کرده و آموزشهاى دینى و تعلیمات فرهنگى فراوانى به برکت عبور حضرت در مسیر دیده شده که اجمالى از آن ذکر مى شود و به چند نمونه آن بسنده مى گردد و جمع آورى همه آن قضایا موجب اطاله و أطناب گردیده و وقت بیشترى را مى طلبد .
حکمت اول : «روى عن علیّ بن محمّد الهادی علیه السلام أنّه قال : لو لا یَبقى بَعْدَغَیبهِ قائِمِکُمْ علیه السلام من العُلَماءِ الدّاعِینَ إلیه ، والدالّینَ علیه ، والذّابینَ عن دینه ،بحُجَجِ اللّه ، والمُنقذِینَ لِضُعَفاء عباد اللّه من شباک إبلیس ومَردته ، ومِنْ فِخاخ النواصب ، لما بَقِیَ أحد إلاّ ارتدَّ عَن دینِ اللّه ولکنّهُم الَّذِینَ یَمسکونَ أزِمَّةَ قلوبِ ضُعَفاء الشِّیعةِ کمایملکُ صاحبُ السفینَةِ سُکَّانَها أولئِکَ هُمُ الأفضلُونَ عِنْد اللّه عزَّ وجلَّ»[۱] .یعنى اگر باقى نمى ماند بعد از غیبت حضرت قائم علیه السلام از علماء ودانشمندان ، آنها که مردم را دعوت به خدا مى کنند ، و به سوى او راهنمایى مى نمایند واز دین او دفاع مى کنند با حجّتها و براهین خدائى ، و نجات مى دهند بندگان ضعیف او را از دام شیطان و لشکر او ، و از دام گروه نواصب ، هر آینه باقى نمى ماند کسى مگراینکه از دین خدا برگشته بود ، لیکن علماء نگهدارى و پاسدارى مى کنند از قلوب ضعفاء …. چنانکه ناخداى کشتى نگهدارى مى کند از آنها که در کشتى اند .
آرى اولین قدمى که متوکّل برداشت عزل محمّد بن عبدالملک ابن زیّات ازوزارت بود و دستور داد تا وى را دستگیر و اموال او را مصادره کنند و این دستورتوسط ایتاخ ترکى عملى شد . محمد بن عبدالملک بن ابان بن حمزه معروف به ابن زیّات وزیر معتصم بود واهل ادب و نحو و شعر و لغت بود . اول جزء کُتّاب بود سپس چون معتصم به فضل وادب او پى برد وى را به سمت وزارت منصوب نمود گرچه وزارت پیش از او به دست احمد بن ابى دؤاد بود لیکن ابن زیّات توانست بر او غلبه کند و خود جاى او را بگیرد .