ثواب زیارت-جایگاه زیارت
ثواب زیارت وحکم اِهمال آن
آ . ثواب زیارت
روایاتى که از ثواب زیارت سخن مى گوید
احادیث هر دو فرقه [ شیعه و سنّى ] در بردارنده روایاتى است که فضل زیارت و ثواب آن را بیان مى دارد ، و ما در فصلهاى سابق مجموعه اى از این احادیث رامتعرض شدیم ؛ و اینجا به نمایه اى از روایات درباره ثوابى که زائر رسول اکرم ص وائمّه طاهرین علیهم السلام به دست مى آورند ، بسنده مى کنیم :
سیره مسلمانان-جایگاه زیارت
سیره مسلمانان درزیارت پیامبر ص
مسلمانان در زمان حیات پیامبر اکرم ص به زیارت آن حضرت اهتمام مى ورزیدند ، و به ویژه پس از هجرت ـ طبقات مختلف مردم ـ با شوق و حسرت روزافزون ، نزد پیامبر ص حاضر مى شدند تا از فیض نورانى جوشان وجود آن حضرت بهره ببرند ، و کلام شریف او را به گوش جان بشنوند و از سلوک و رفتارمبارکش درس آموزند .پس از وفات پیامبر ص ـ در طى قرون گذشته تا به امروز ـ مسلمانان به زیارت مرقد مطهّر آن حضرت شتافته اند ، و در تاریخ چیزى را نمى یابم که بر ترک این سنّت مبارک دلالت کند ؛ صحابه ـ از مهاجران و انصار ـ پیوسته براى زیارت پیامبر ص ونماز در مسجدش ، روى مى آوردند ، و بعد از آنان تابعین [ و نسل پس از صحابه ]همین شیوه را پیمودند ، و به همین ترتیب این سیره نسل اندر نسل تا روزگار مااستمرار یافت .
زیارت درسیره معصومین ع-جایگاه زیارت
از سوى معصومین علیهم السلام به زیارت اهتمام زیاد و عنایت ویژه اى نشان داده شده است ، و این امر تجلى یافته است در حضور آنان ـ صلوات اللّه علیهم ـ کنار مرقدپیامبر اعظم ص و زیارتشان آن حضرت را ، و دعا و مناجات و نمازشان نزد قبرپیامبر ص ؛ وهمچنین زیارت مرقدهاى مقدس ائمه اى که پیش از آنها بودند .این [ رفتار ] را تاریخ و سیره امامان علیهم السلام تأکید مى کند ؛ آنان مؤمنان را بر این کاروامى داشتند و به آنان مى آموختند که چگونه در آرامگاههاى مقدس حضور یابند ومراسم زیارت را ـ دعاو استغفار و استغاثه ـ به جا آورند ؛ و مضامین بلند و مفاهیم ژرف و آثار معنوى بزرگى را که این نصوص دربر دارند ، روشن مى ساختند ؛ و فلسفه حضور در مراقد مقدس و زیارت آنها را بیان مى کردند ، و اهتمام آنان به این امر به حدى است که آنان ، در بعضى جا ، کسانى را که به زیارت اهتمام نمى ورزند ـ یا از آن طفره مى روند یا کندى و تنبلى مى کنند ـ توبیخ کرده اند .
زیارت در سیره پیامبر اکرم ص-جایگاه زیارت
زیارت قبور وسیله اى بر یادآورى معاد
اعتقاد به معاد از مهمترین اصول اعتقادى در اسلام است ، قرآن کریم در آیات فراوانى به این مسئله پرداخته است ؛ و از این رو اهتمام و یادآورى مستمرّ آن ، به راستى ، امرى ضرورى است ؛ به جهت [ تأثیر و نقش سازنده آن ] در تربیت انسان ، و
صیانت نفس او از لغزیدن در گودالهاى هلاکت ، و افتادن در دامهاى شیطان ، ودلبستگى به ظواهر فریبنده و پرزرق و برق دنیا .زیارت قبور و ایستادن بر مزار مردگان و آمرزش طلبیدن و دعا برایشان ودرخواست نزولِ رحمت الهى بر آنها ، یکى از مهمترین وسایل تذکّر و توجّه به این مسأله را مى نمایاند ؛
سیره مسلمانان درزیارت مقابر-جایگاه زیارت
عادت مسلمانان بر زیارت آرامگاههاى خویشاوندان ودوستانشان و بندگان صالحان خدا ـ شهدا و علما و اولیا ـ از صدر اسلام تا زمان ما جارى است ، و به ویژه در شبهاى جمعه ؛ زیرا براى تقرُّب به خداى متعال ، بر قبرستانها وارد مى شوند جهتِ قرائت قرآن ـ آن قدر که مُیَسَّر شود ـ و تقدیم خیرات و هدیه کردن ثواب به ارواح مردگان .و هیچ یک از مسلمانان از این سیره صالح و سنّت پسندیده که برگرفته از روایات معتبر مشهورى است ـ که به بعضى از آنها در جاهاى مختلف این کتاب اشاره کردیم ـ
زیارت در احادیث و روایات-جایگاه زیارت
احادیث و روایاتى که از پیامبر اکرم ص و ائمّه معصومین علیهم السلام نقل شده ، میزان اهمیّت زیارت را در خطّ مشى اسلامى روشن مى سازد .نظر به اَسانید زیاد و طُرُق گوناگون این احادیث ، بسیارى از مُصَنَّفات و کتابها به آنها پرداخته اند ، بلکه دهها تألیف به بررسى و تشویق آنها اختصاص یافته است ؛
مانند کتاب «رفع المنارة بتخریج أحادیث التوسُّل والزیارة» ، «کامل الزیارات» ، و دیگرکتابهاى زیادى که دلالت دارند این رسمِ مذهبى کانونِ اهتمام و رعایت عالمان بزرگ امّت و فقیهان مى باشد ، و این همّت ورزى و کوشایى از قرآن و سنّت نبوى
شریف ، به ارث رسیده است .
زیارت در قرآن و سُنّت-جایگاه زیارت
زیارت در قرآن کریم
از آیات قرآن شریف که به آن بر مشروعیّت زیارت استدلال شده ، این سخن خداى متعال است :« وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوکَ فَاسْتَغْفَرَوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِیماً »[۱] و اگر آنان هنگامى که به خویشتن ستم کردند نزد تو بیایند ، پس از خداطلب مغفرت کنند ، و پیامبر برایشان آمرزش بخواهد ، البته خدا را بسیار توبه پذیر ودلرحم و مهربان خواهند یافت .شریف نورالدین سمهودى [۲] به نقل از سبکى مى گوید :این آیه دلالت دارد بر تشویق به رفتن سوى رسول خدا ص و استغفارنزد آن حضرت ، و آمرزش خواستن پیامبر براى آنان ؛ و این رُتبه به مرگ پیامبر ص قطع نمى شود .اینکه فرمود : « وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ » عطف به « جَاؤُوکَ » است ، از این رواقتضا ندارد که استغفار پیامبر بعد از استغفار آنان باشد ؛ افزون بر این ،ما این را نمى پذیریم که آن حضرت ، پس از مرگ ، آمرزش نمى طلبد ؛زیرا در زمان حیاتش این کار صورت گرفت[۳] ،
هدف از زیارت-جایگاه زیارت
زیارت ، ژرف سازى ارتباط با خداست و پیوند با انبیا و اولیاى خدا
زیارتِ پیامبر اعظم و ائمّه ـ صلوات اللّه علیهم اجمعین ـ زیباترین مظاهر ارتباط معنوى و وابستگى و همدمى با پیامبران گرامى خدا و اولیاى صالح او را مى نمایاند ، ازامورى است که همه فِرَق اسلامى ـ از صدر اسلام تا زمان ما ـ به آن اهتمام داشته اند ؛ واین رو پیوسته مسلمانان از سرزمینهاى مختلف عالَم بار سفر مى بندند ،سختى ها رابه جان مى خرند و خطرهاى گوناگون را پذیرا مى شوند و هزینه هایى ـ که گاه سنگین است ـ مى کنند ، تا [ توفیق ] زیارت خانه خدا و قبر پیامبر ص و خلفاء [ جانشینانِ ]او علیهم السلام برایشان فراهم آید ، و بتوانند در کنار این مرقدها و مشاهد ـ براى رسیدن به مقاصدشان و اظهار میزان دل بستگى و تعلُّق روحى شان به آنها و بزرگداشت آنان علیهم السلام ـ سوى خدا تضرُّع کنند .چگونه چنین نباشد !
زیارت در لغت و عرف-جایگاه زیارت
رهنمودى بر جایگاه زیارت
تألیف:جمعى از نویسندگان
زیارت در لغت و عرف
معناى لغوى زیارت ، قصد است ؛ و در عُرف قصدى است که همراه با اکرام وتعظیمِ زیارت شونده و اُنس یافتن با او باشد[۱] .تقى الدین سُبْکى شافعى [۲] مى گوید : لفظ «زیارت» انتقال از مکان زائر به مکان زیارت شونده را مى طلبد ؛ مانند لفظِ «مَجیء : آمدن» که آیه کریمه[۳] بر آن نص دارد ؛از این رو زیارت یا همان انتقال از مکانى به مکانى به قصد زیارت است ، و یا حضورنزد زیارت شونده از مکانى دیگر است ؛ و در هر حال ، باید معناى انتقال در آن تحقیق یابد ؛ و بدین جهت ، کسى که پیوسته نزد شخصى هست [ زائر نمى باشد و ] زیارت ازسوى او تحقق نمى یابد ؛ و براى همین ، مى گویى : «از فلان جا فلانى را زیارت کردم»[۴] .
فهرست مصادر و مراجع۲– تدوین السُنّة
جعفر ادریسى کتانى (م۱۳۴۵) ، با مقدّمه و فهرست محمّد منتصر نوه مؤلّف ، دارالبشائر الإسلامیّه ـ ۱۴۰۴ ، چاپ چهارم ، و چاپ دار الفکر ـ دمشق ۱۳۸۳ .
ـ روضات الجنّات فی أحوال العلماء والسادات : تألیف سیّد محمّد باقراصفهانى مشهور به خوانسارى (م۱۳۰۶) ، تحقیق : اسد اللّه اسماعیلیان ـ قم .
ـ روضة المتقین فی شرح کتاب فقیه من لا یحضره الفقیه شیخ صدوق : تألیف شیخ مجلسى اوّل محمّد تقى بن مقصود اصفهانى (م۱۰۷۰) ، طبع بنیاد فرهنگى کوشانپور ، تهران ۱۳۹۳ .
ـ الروض النضیر شرح المجموع الکبیر : تألیف حسین بن احمد السیّاغى .
ـ الریاض النضرة : تألیف محبّ الدین طبرى ، چاپ القدسى ـ مصر .
ـ سؤالات الحاکم النیسابوری : تألیف دارقطنى ، در جرح وتعدیل ، تحقیق :موفّق بن عبداللّه ، انتشارات المعارف ـ ریاض ۱۴۰۴
ـ السابق واللاّحق : تألیف خطیب بغدادى (م۴۶۳) .